مسئله محوری تحقیق این است که نظام رسمی آموزش و پرورش چگونه در روستاهای ایران گسترش یافت و چه پیامدها و شرایطی برای توسعه اجتماع محلی در جامعه روستایی ایران داشت. چارچوب مفهومی تحقیق برگرفته از نظریه توسعه اجتماع محلی است که بر لزوم محوریت اجتماع محلی در تمام مراحل توسعه تأکید دارد. داده‌ها به روش تاریخی و اسنادی، با مراجعه به اظهارات مسئولان، معلمان و مردم، مطالعه تحقیقات پیشین، متن قوانین، گزارش‌ها و آمارهای رسمی گردآوری شده‌اند.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند گسترش آموزش و پرورش نوین در ایران همگام با تأسیس دولت مدرن و مسئولیت پذیری آن در زمینه آموزش و پرورش، با انقلاب مشروطه آغاز شد. در دوره رضاشاه با نهادینه شدن دولت، گسترش و تحکیم نظام نوین آموزشی اتفاق افتاد، اما از آنجا که دولت چندان حضوری در روستاها نداشت، گسترش جدیِ نظام آموزشی مدرن در مناطق روستایی تا زمان اصلاحات ارضی و الغاء نظام ارباب رعیتی و ورود سازمان‌های دولتی به روستاها (دهه 1340) ممکن نشد. نظام آموزشی ایران تحت تأثیر جهت‌گیری‌های دولت مرکزی، اجتماعات محلی را در برنامه ریزی-های خود نادیده می‌گرفت و «جامعه ملی» و «فرد» تنها مقیاس‌های موردتوجه بودند. البته استثناءهایی همچون «مدارس عشایری» و به نوعی «سپاه دانش» وجود داشتند که می‌کوشیدند بین اجتماع محلی و آموزش و پرورش نوین پیوند ایجاد کنند و به گسترش نظام آموزشی در روستاها شتاب دادند.

 برپایه تحلیل یافته‌های تحقیق می‌توان گفت نظام رسمی آموزش و پرورش پیامدهایی چون گسترش دولت سالاری به جای اجتماع محوری، گسترش دانش غیر محلی روستائیان و به موازات آن کمرنگ شدن دانش و مهارت‌های محلی روستایی، تقویت هویت‌های ملی و مذهبی به جای هویت‌های محلی، داشته است و بنابراین با وجود برخی موفقیت‌ها در مقیاس «جامعه ملی» و «فرد»، به نظر می‌رسد برای توسعه «اجتماع محلی» شرایط نامطلوبی به دنبال داشته که از عوامل دشوار کننده بقاء و بالندگی جامعه روستایی ایران به شمار می‌رود.

کلیدواژه: نظام آموزش و پرورش، اجتماع محلی

ارجاع: خدایی، ابراهیم (1397) بررسی تاریخچه نظام رسمی آموزش و پرورش در مناطق روستایی ایران و پیامدهای آن برای توسعه اجتماع محلی، پایان نامه دکتری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.