در سال‌های اخیر برخی نگرانی‌ها در مورد مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی که در نتیجه رسوایی‌های مربوط به سوءاستفاده از منابع در سازمان‌های غیرانتفاعی برجسته ایالات متحده به وجود آمده است نقطه آغاز این مقاله بوده است. یکی از نتایج این رسوایی‌ها افزایش تقاضای عمومی برای نظارت مقرراتی بیشتر بر سازمان‌های غیرانتفاعی بوده است. چنین نظارتی ممکن است در برخی موارد لازم باشد اما مشکلات پاسخگویی سازمان‌های غیرانتفاعی را حل نخواهد کرد. این مقاله تلاش کرده است نشان دهد که پاسخگویی یک مفهوم پیچیده و چند بعدی است و نظارت خارجی بر سازمان‌های غیرانتفاعی تنها یکی از بخش‌های مختلف آن است. مسئولیت پذیری یک مفهوم رابطه‌ای است. از نظر عینی روابط سازمانی جدا نیست، زیرا تقاضای مسئولیت پذیری و مکانیسم‌های مورد استفاده برای دستیابی به آن توسط همین روابط ساخته می‌شود؛ بنابراین، چالش‌های اصلی مسئولیت پذیری مربوط به مدیریت روابط سازمانی امروزی است که طیف گسترده‌ای از بازیگران از جمله سازمان‌های تأمین‌کننده بودجه‌، اهداکنندگان فردی، آژانس‌های عمومی، کارمندان و هیئت‌مدیره‌های غیرانتفاعی، مشتریان و جوامع را شامل می‌شود. به همین ترتیب، سازمان‌های غیرانتفاعی می‌توانند هم به عنوان کارفرما و هم به عنوان کارگزار (عامل) در هر یک از این روابط عمل کنند.

از آنجا که روابط سازمان‌های غیردولتی-تامین‌کننده مالی (سرمایه‌گذار) تحت سلطه مکانیسم‌های حسابداری وجوه (مانند گزارش‌های سه ماهه و سالانه و شرایط تأمین اعتبار) قرار دارند، پاسخگویی به نفع تأمین‌کنندگان مالی خواهد بود. هرگونه عدم تطابق منافع میان سازمان‌های غیردولتی و سرمایه‌گذاران با لغو بودجه و منابع مالی (تهدید به انجام این کار) برطرف می‌گردد، مگر این که مکانیسم‌های متعادل‌کننده‌ای وجود داشته باشد که سازمان‌های غیردولتی را قادر به ابراز نگرانی‌های خود کند. ویژگی‌های پاسخگویی لزوماً بر اساس نوع NGO متفاوت است. پاسخگویی هم خارجی است و هم داخلی. پاسخگویی ممکن است به عنوان ابزاری که از طریق آن افراد و سازمان‌ها به صورت خارجی جوابگوی اقدامات خود خواهند بود (به عنوان مثال، از طریق تعهدات قانونی و الزامات صریح گزارش دهی و افشای اطلاعات) و همچنین به عنوان ابزاری که آن‌ها از طریق آن مسئولیت داخلی یعنی از طریق نظارت و مکانیسم‌های نظارتی بر عهده می‌گیرند، تعریف می‌شود.

نگرانی‌های قانونی درباره پاسخگویی و مسئولیت پذیری بیش از حد وجود دارد که می‌تواند منجر به پذیرش همکاری یا انحراف از هدف سازمان‌های غیردولتی توسط اهدا‌کنندگان و از بین رفتن نوآوری و تنوع‌ بخشی شود. با این حال، از یک دیدگاه وسیع‌تر در مورد پاسخگویی که در این مقاله به آن اشاره شده، روشن است که این نگرانی‌ها بیش از آن که مربوط به پاسخگویی به طور کلی باشد، مربوط به پاسخگویی بیرونی و رو به بالا است. چالش پاسخگویی نه در یک رابطه دوتایی بین نظارت و استقلال، بلکه در یک پویایی پیچیده‌تر بین مکانیسم‌های خارجی، داخلی، رو به بالا و رو به پایین است که در انواع سازمان‌های غیردولتی متفاوت است و در روابط سازمانی جای گرفته است.

واژگان کلیدی: سازمان‌های غیرانتفاعی، مسئولیت پذیری، پاسخگویی، نظارت مقرراتی

Cite: Ebrahim, A. (2003). Making sense of accountability: Conceptual perspectives for northern and southern nonprofits. Nonprofit Management and Leadership, 14(2), 191–212.